Veliki imam Ebu Hanife je tabiin, pripadnik druge generacije muslimana, a njegovi učenici tabi-tabiini, treći muslimanski naraštaj. Stoga ne treba da čudi kako su prva islamska djela nastala upravo unutar hanefijskog mezheba. Tako je imam Ebu Hanife napisao najstarija djela u islamu, tačnije najranija djela iz oblasti akaida - kelama: El-Fikhu-l-ekber, El-Fikhu-l-ebsat, El-Alim ve-l-muteallim, El-Vesijje, Risale Ebi Hanife ila Usman el-Betti, kao i najstariju sačuvanu sveobuhvatnu hadisku zbirku: El-Musned. Imam Ebu Jusuf je napisao prva djela iz oblasti fikha: El-Haradž, El-Hijel, En-Nevadir, Ihtilafu-l-emsar, Edebu-l-kadi, El-Emali fi-l-fikh, Er-Redd ala Malik ibn Enes, Er-Redd ala Sijeri-l-Evzai, Ihtilaf Ebi Hanife ve Ibn Ebi Lejla, El-Feraid, El-Vesaja, El-Vekale, El-Buju’, El-Hudud, Es-Sajdu ve-z-zebaih, El-Gasbu ve-l-istibra’, El-Dževami’ itd. Imam Muhammed eš-Šejbani je autor prve enciklopedije fikha, poznate kao zahiru-r-rivajet (jasni rivajet), koja se sastoji iz šest djela: El-Asl (El-Mebsut), El-Džamiu-l-kebir, El-Džamiu-s-sagir, Es-Sijeru-l-kebir, Es-Sijeru-s-sagir, Ez-Zijadat. I drugi Ebu Hanifini učenici, kao npr. Hasan ibn Zijad, Zufer ibn Huzejl, Abdullah ibn el-Mubarek, Veki' ibn el-Džerrah, Hammad ibn Ebu Hanife, su iza sebe ostavili rana djela iz hadisa (hadiske zbirke), fikha i akaida.
U nastavku donosimo biografiju Ebu Hanife i pet njegovih najznačajnijih učenika.
1. Ebu Hanife Numan ibn Sabit (699-767)[1], tabiin i utemeljitelj hanefijske pravne škole (mezheba). Rođen je u Kufi. Perzijskog je porijekla. Njegovi preci su iz Kabula (danas gl. grad Afganistana). Znanje je sticao u Kufi, Basri, Mekki i Medini pred oko 4000 učitelja iz generacije tabiina. Njegovi glavni učitelji su bili: Hammad ibn Ebu Sulejman, kufanski muftija, Ata' ibn Ebu Rebah, mekkanski fakih (pravnik) i muhaddis, Amir ibn Šurahbil eš-Ša'bi, kufanski kadija, Nafi', štićenik h. Abdullaha ibn Omera i učitelj medinskog imama Malika ibn Enesa, Kasim ibn Abdurrahman ibn Abdullah ibn Mesud, kufanski kadija i unuk h. Abdullaha ibn Mesuda, Asim ibn Ebu en-Nedžud, kufanski karija po čijem kiraetu danas učimo, Tavus, jemenski fakih i muhaddis i učenik h. Abdullaha ibn Abbasa, Muhammed ibn Šihab ez-Zuhri, medinski muhaddis i fakih, Muhammed el-Bakir, medinski imam, praunuk h. Alije i unuk h. Husejna, i dr. Susreo se sa četiri ashaba. To su: Enes ibn Malik u Basri, Abdullah ibn Ebu Evfa u Kufi, Sehl ibn Sa’d u Medini i Ebu Tufejl Amir ibn Vasile el-Lejsi u Mekki. Djelovao je u Kufi. Njegova najvažnija djela su: akaid (El-Fikhu-l-ekber, El-Fikhu-l-ebset, El-Alim ve-l-muteallim, El-Vesijje, Risale Ebi Hanife ila Usman el-Betti), hadiska zbirka (El-Musned).
Ebu Hanife je autor najstarijih sačuvanih knjiga u islamu. Tačnije, napisao je najstarije knjige iz akaida (ilmu-l-kelama). Također, Musned Ebu Hanife je nastarija kompletna hadiska zbirka. Koliko je tačno ljudi učilo pred njim nije poznato, ali se pretpostavlja da je imao najmanje 1000 učenika. Znamo biografije oko 800 njegovih studenata. Njegovi najznačajniji učenici su: Ebu Jusuf, Muhammed eš-Šejbani, Zufer ibn Huzejl, Hasan ibn Zijad, njegov sin Hammad, Abdullah ibn el-Mubarek, Veki' ibn el-Džerrah i dr
Ebu Hanifini učenici su autori prvih fikhskih djela u islamu, a njihove hadiske zbirke se ubrajaju među najranije. Koliko su rano djelovali Ebu Hanife i njegovi učenici, dovoljno govori podatak da je imam Ebu Hanife rođen 114 godina prije imama Buharije, autora vrlo značajne hadiske zbirke Es-Sahih, odnosno 126 godina prije imama Muslima, pisca druge vrlo značajne hadiske zbirke Es-Sahih, dok su četiri najistaknutija Ebu Hanifina učenika (Ebu Jusuf (rođ. 113. h.g.), Muhammed (rođ. 132 h.g.), Zufer (rođ. 110 h.g.) i Hasan (rođ. 116. h.g.)) rođena prosječno 90 godina prije pisaca četiri glasovite hadiske zbirke, poznate pod imenom Es-Sunen (Ebu Davud (rođ. 202. h.g.), Tirmizi (rođ. 209. h.g.), Ibn Madže (rođ. 209 h.g.) i Nesai (214. h.g.).
Stoga ne treba da čudi da je Ebu Hanife ponio nadimak Imami-Azam (arap. El-Imamu-l-E'azam) - Najveći imam. Pouzdan prenosilac.
Također, zanimljivo je za spomenuti da je Ebu Hanife jedini među četvericom velikih imama koji nije arapskog porijekla. Naime, Ebu Hanife je Perzijanac iz Afganistana (danas se Perzijanci tih krajeva nazivaju Tadžikistancima). I njegovi učenici su različitih narodnosti. Tako su Ebu Jusuf i Zufer Arapi, Muhammed je Sirijac, Abdullah ibn Mubarek je Turčin, dok je Hasan ibn Zijad iz Iraka.
2. Ebu Jusuf Jakub ibn Ibrahim el-Ensari (731-798)[2], tabi-tabiin, najvažniji učenik Ebu Hanife i autor najstarijih knjiga iz fikha u islamu. Ensarijskog je porijekla, tj. njegovi preci su iz Medine. Rođen je u Kufi. Tu se školovao kod Ebu Hanife i Muhammeda ibn Abdurrahmana ibn Ebu Lejle, te pred drugim renomiranim kufanskim šejhovima. Njihov broj je veći od 70. Među njima su: Sulejman ibn Mihran el-A'meš, Asim ibn Ebu en-Nedžud, Ebu Ishak Sulejman eš-Šejbani, Israil ibn Junus ibn Ebu Ishak es-Subej'i, Mis'ar ibn Kidam el-Hilali itd. Na svom putu traženja znanja boravio je i u drugim naučnim centrima Iraka, Arabije i Šama: Basri, Mekki, Medini, Damasku, Homsu itd. Među njegovim učiteljima su, pored Ebu Hanife, još 3 osnivača mezheba: Malik ibn Enes, Lejs ibn Sa'd i Sufjan ibn Ujejne.
Kada je Ebu Hanife preselio na ahiret, Ebu Jusuf je počeo podučavati u Kufi u samostalnoj halci. Držao je svoju halku u Kufi preko 10 godina. Oko 780. godine prelazi da živi i djeluje u Bagdadu, gdje ostaje do svoje smrti, obnašajući visoke kadijske funkcije. Prvo je bio bagdadski kadija šest godina (780-786), a onda je u doba abasijskog halife Haruna er-Rešida (786-809) postavljen za prvog vrhovnog kadiju Islamskog hilafeta. Tu službu je obavljao 12 godina (786-798). Kao vrhovni kadija najviše je zaslužan za širenje hanefijskog mezheba.
Među Ebu Jusufovim učenicima su: njegovi sinovi Jusuf, Jahja i Ibrahim; Muhammed ibn Hasan eš-Šejbani, Hasan ibn Zijad el-Lu'lui, El-Fudajl ibn Ijad, Šekik ibn Ibrahim el-Belhi, Veki' ibn el-Džerrah, učenici Ebu Hanife; Jahja ibn Mein, učitelj imama Buharije; Alija ibn el-Dža'd, autor hadiske zbirke El-Musned; Ahmed ibn Hanbel, utemeljitelj hanbelijskog mezheba; Eses ibn el-Furat, učenik imama Malika; Ebu Sulejman Musa ibn Sulejman el-Dževzedžani, hanefijski pravnik Bagdada; Mualla ibn Mensur er-Razi, hanefijski muftija Bagdada; Ebu Hafs el-Kebir, hanefijski imam Transoksanije; Muhammed ibn Semaa et-Temimi, hanefijski kadija Bagdada; Bišr ibn Velid, hanefijski kadija Bagdada; Ibrahim ibn el-Džerrah el-Mazini, Amr ibn Muhammed en-Nakid, Ahmed ibn Meni' i dr. Pouzdan prenosilac.
Ebu Jusuf je napisao 99 knjiga u 400 svezaka: fikh (Kitab el-haradž - prva knjiga iz islamskog finansijskog prava; El-Hijel, Ihtilaf Ebu Hanife ve Ibn Ebu Lejla, Kitab er-redd ala Sijer el-Evzai', En-Nevadir, Edeb el-kadi, Kitab er-redd ala Malik ibn Enes, Kitab ihtilaf el-emsar, El-Emali fi el-fikh - djelo je imalo više od 300 svezaka; Kitab el-dževami' - zbirka od 40 knjiga; El-Imla' - zbirka od 36 knjiga; Kitab es-salah, Kitab es-sijam, Kitab ez-zekat, Kitab es-sajd ve ez-zebaih, Kitab el-buju', Kitab el-vekale, Kitab el-gasb, Kitab el-istibra', Kitab el-hudud, Kitab el-vesaja, Kitab el-feraid), hadiske zbirke (El-Asar - jedna od najstarijih hadiskih zbirki; En-Nusha - rivajet Musneda Ebu Hanife), usuli fikh (Kitab usul el-fikh). Inače, većina njegovih djela je zagubljena.
3. Muhammed ibn Hasan eš-Šejbani (749-805)[3], tabi-tabiin i drugi najvažniji učenik Ebu Hanife. Rođen je u Vasitu (ist. Irak). Sirijskog je porijekla. Njegovi preci su iz Haraste (danas sjev. ist. predgrađe Damaska). Prvo se školovao u Kufi kod Ebu Hanife i Ebu Jusufa. Nakon smrti Ebu Hanife, učio je dvije ili tri godine u Medini kod Malika ibn Enesa, osnivača malikijskog mezheba. Učio je i u Šamu kod Evzaije, osnivača evzaijskog mezheba, te u Kufi kod još najmanje 30 drugih učenjaka, među kojima je Sufjan es-Sevri, utemeljitelj sevrijskog mezheba. U Mekki je učio, između ostalih, kod Sufjana ibn Ujejne, začetnika zasebnog mezheba. Studirao je i u Basri i Vasitu. Pored spomenutih 5 osnivača mezheba, njegovi učitelji su bili: Ebu Jusuf, Zufer ibn Huzejl, Abdullah ibn el-Mubarek, Davud et-Tai, stariji učenici Ebu Hanife; Mis'ar ibn Kidam, Abdulmelik ibn Abdulaziz ibn Džurejdž, Junus ibn Ebu Ishak es-Subej'i, Šu'be ibn el-Hadždžadž i dr.
Kao dvadesetogodišnjak, oko 770. godine, Šejbani je počeo da podučava u Kufi. Kasnije se preselio u Bagdad, gdje je sa prekidima djelovao oko 20 godina. Bio je kadija Rekke (sjev. ist. Sirija) sedam godina (796-803). Otprilike dvije godine prije smrti je postavljen za vrhovnog kadiju. Preminuo je u Reju (danas predgrađe Teherana). Među njegovim učenicima su bili Šafija i Ebu Sevr, osnivači mezheba. Njegovi drugi učenici su: Esed ibn el-Furat, učenik imama Malika; Jahja ibn Mein, učitelj imama Buharije; Ebu Ubejd El-Kasim ibn Sellam, autor hadiskih zbirki El-Emval, Et-Tuhur i drugih; Ebu Sulejman Musa ibn Sulejman el-Dževzedžani, hanefijski pravnik Bagdada; Mualla ibn Mensur er-Razi, hanefijski muftija Bagdada; Ebu Hafs el-Kebir, hanefijski imam Transoksanije; Muhammed ibn Semaa et-Temimi, hanefijski kadija Bagdada; Isa ibn Eban, hanefijski kadija Basre; i dr. Pouzdan prenosilac.
Šejbani je najzaslužniji za ranu kodifikaciju hanefijskog mezheba, sabravši fikhsku zaostavštinu Ebu Hanife i njegovih učenika u 6 knjiga: El-Mebsut/El-Asl, Es-Sijer el-kebir, Es-Sijer es-sagir, El-Džami' el-kebir, El-Džami' es-sagir. Te knjige predstavljaju prvu fikhsku enciklopediju zvanu Zahiru-r-rivajet (Očita predaja). Ima i svoj El-Asar, jednu od najstarijih hadiskih zbirki. Pored ovih 7 knjiga, autor je još najmanje 103 knjige: fikh (Kitab El-Iktisab fi er-rizk el-mustetab, El-Hudždže ala ehl el-Medine, Kitab idžtihad er-re'j, Er-Rekkijjat, El-Kejsanijjat (El-Emali), El-Džurdžanijjat, El-Harunijjat, 8 rivajeta knjige En-Nevadir, Zijadatu-z-Zijadat, Mesail Ahmed el-Kari, Mesail Ibn Šudža', Mesail ehli-l-Basre, Kitab es-salah, Kitab el-hajd, Kitab nevadir es-salah, Kitab es-sedžedat, Kitab et-teravih, Kitab ez-zekat, Kitab ma judau fihi el-hums ve el-ušr ve limen jedžib, Kitab es-savm, Kitab nevadir es-savm, Kitab et-teharri, Kitab el-menasik, Kitab el-hadždž, Kitab en-nikah, Kitab er-rida', Kitab et-talak, Kitab el-itk, Kitab itk ummehat el-evlad, Kitab el-mukateb, Kitab el-vela', Kitab el-ejman ve en-nuzur, Kitab el-keffarat, Kitab el-hudud, Kitab es-serika ve kutta' et-tarik, Kitab es-sijer, Kitab el-haradž, Kitab el-ušr, Kitab el-istihsan, Kitab el-lekit, Kitab el-lukata, Kitab el-abik, Kitab el-mefkud, Kitab el-gasb, Kitab el-vedia, Kitab el-arije, Kitab eš-šerika/el-mufaveda, Kitab es-sajd, Kitab ez-zebaih, Kitab el-vakf, Kitab el-hibe ve es-sadekat, Kitab el-buju' ve es-selem, Kitab es-sarf, Kitab eš-šuf'a, Kitab el-kismet, Kitab el-idžarat el-kebir, Kitab el-idžarat es-sagir, Kitab edeb el-kadi, Kitab eš-šehade, Kitab er-rudžu' an eš-šehade, Kitab ed-da'va ve el-bejjinat, Kitab el-ikrar, Kitab el-vekale, Kitab el-kefale, Kitab el-havale, Kitab es-sulh, Kitab er-rehn, Kitab el-mudarebe el-kebir, Kitab el-mudarebe es-sagir, Kitab el-muzarea el-kebir, Kitab el-muzarea es-sagir, Kitab eš-širb, Kitab el-ešribe, Kitab el-ikrah, Kitab el-hadžr, Kitab el-me'zun e-kebir, Kitab el-me'zun es-sagir, Kitab ed-dijat, Kitab el-meakil, Kitab el-hisal, Kitab el-džinajat, Kitab džinajat el-mudebber ve el-mukateb, Kitab el-akil, Kitab el-vesaja, Kitab el-ajn ve ed-dejn/el-vesaja fi el-ajn ve ed-dejn, Kitab el-itk fi el-mered, Kitab ed-devr, Kitab el-feraid , Kitab feraid el-hunsa, Kitab el-hunsa, Kitab hisab el-vesaja, Kitab eš-šurut, Kitab el-hijel, Kitab el-kesb), hadiske zbirke (rivajet Muvette Malika, rivajet Musneda Ebu Hanife), usuli-fikh (Kitab usul el-fikh) itd. Inače, većina njegovih djela je sačuvana, makar u nekom obliku, i uglavnom su štampana.
4. Zufer ibn Huzejl el-Anberi (728–775)[4], tabi-tabiin i treći po važnosti učenik Ebu Hanife. Arapskog je porijekla, iz plemena Temim. Rođen je u Kufi, gdje se školovao kod Ebu Hanife preko 20 godina. Pored Ebu Hanife, učio je i pred drugim renomiranim kufanskim šejhovima. Među njima su: Sufjan es-Sevri, utemeljitelj sevrijskog mezheba, Jahja ibn Abdullah ibn el-Haris et-Tejmi, Ismail ibn Ebu Halid el-Bedželi, Sulejman ibn Mihran el-A'meš, Hadždžadž ibn Ertah en-Nehai, Zekerijja ibn Ebu Zaide el-Hemdani, Hasan ibn Umare el-Bedželi itd. Na svom putu traženja znanja boravio je, pored Kufe, i u drugim naučnim centrima Iraka, Arabije i Perzije: Basri, Mekki, Medini, Isfahanu itd.
Nakon Ebu Hanifine smrti Zufer preuzima njegovu halku i postaje vodeći hanefijski pravnik u Kufi. Oko 770. godine prelazi u Basru da živi i djeluje, gdje dobija posao basranskog kadije. Tu ostaje do svoje prerane smrti. Među njegovim učenicima su: Muhammed ibn Hasan eš-Šejbani, Hasan ibn Zijad el-Lu'lui, Abdullah ibn el-Mubarek, Nuh ibn Derradž en-Nehai, En-Nu'man ibn Abdusselam et-Tejmi el-Asbehani, Šekik ibn Ibrahim el-Belhi, Veki' ibn el-Džerrah, Hassan ibn Ibrahim el-Kirmani, Abdulvahid ibn Zijad, El-Hakem ibn Ejjub, Malik ibn Fudejk - sve isto Ebu Hanifini učenici; Eksem ibn Muhammed i dr. Pouzdan prenosilac. Ima svoj El-Asar, jednu od najstarijih hadiskih zbirki. Pored dotične hadiske zbirke, autor je još svega dva djela, i to iz fikha: Mekalat, Mudžerred fi el-furu'.
5. Hasan ibn Zijad el-Lu'lui (734-819)[5], tabii-tabiin i četvrti po važnosti učenik Ebu Hanife. Rođen je u Kufi. Bio je kufanski kadija. Djelovao je kasnije u Bagdadu, gdje je i preminuo. Naslijedio je Hafsa ibn Gijasa, isto Ebu Hanifinog učenika, na mjestu kadije u Bagdadu. Učio je pred jednim brojem tabiina i tabi-tabiina. Među njima su: Ebu Hanife; Ebu Jusuf, Muhammed ibn Hasan eš-Šejbani, Zufer ibn Huzejl, učenici Ebu Hanife; Abdulaziz ibn Abdulmelik ibn Džurejdž i dr. Među njegovim učenicima su: Muhammed ibn Šudža' es-Seldži, Šuajb ibn Ejjub es-Sarifini, Muhammed ibn Semaa et-Temimi, Alija er-Razi, Omer ibn Muhejr, Ishak ibn el-Behlul et-Tenuhi, Hasan ibn Ebu Malik i dr. Dobar prenosilac. Njegova najvažnija djela su: fikh (El-Mudžerred, Edebu-l-kadi, En-Nefekat, El-Haradž, El-Feraid, El-Vesaja, El-Emali itd.), akaid (Meani-l-iman), hadiska zbirka (El-Asar).
6. Abdullah ibn el-Mubarek (736-797)[6], tabi-tabiin iz Merva (jug. ist. Turkmenistan), učenik Ebu Hanife i poznati zahid. Turskog porijekla. Proputovao je Kufu, Basru, Bagdad, Damask, Fustat (danas dio Kaira), Mekku, Medinu, San'u, Nejsabur i dr. gradove Horasana, Iraka, Šama, Egipta, Arabije i Jemena radi znanja. Preminuo je u Hitu (cen. Irak, 60 km zapadno od Bagdada). Prenosi od većeg broja tabiina i tabi-tabiina. Među njima su: Humejd et-Tavil, Ebu Hanife, El-Evzai, Lejs ibn Sa’d, Malik ibn Enes, Sufjan es-Sevri, Sulejman el-A’meš i dr. Od njega prenose: Ebu Ishak el-Fezari, Ebu Bekr ibn Ajjaš, Muhammed eš-Šejbani, Jahja ibn Mein, učitelj imama Buharije, Ishak ibn Rahevejh, muhaddis i autor poznate hadiske zbirke El-Musned, Ma’mer ibn Rašid, autor hadiske zbirke El-Džami’, Jahja ibn Seid el-Kattan, Jakub ibn el-Ka’ka’ i dr. Pouzdan prenosilac. Autor je više djela, među kojima su neke od najstarijih hadiskih zbirki: Ez-Zuhd ve er-rekaik, El-Džihad, El-Musned itd.
Jusuf Džafić - 13.2.2020., Tuzla
[1] Vidi detaljnije o Ebu Hanifi: Ibn es-Sa'd, Et-Tabekat el-kubra, Dar Sadir, Bejrut, 1968, sv. 6, str. 368-369, sv. 7, str. 322; Halifa el-Asferi, Et-Tabekat, Dar El-Fikr, Damask, 1993, str. 284; El-Idžli, Es-Sikat, Mektebe Ed-Dar, Medina, 1985, sv. 2, str. 314; Muslim, El-Kuna ve el-esma', Imade el-bahs el-ilmijj bi El-Džamia el-islamijje, Medina, 1984, sv. 1, str. 276; Ibn Kutejbe ed-Dineveri, El-Mearif, El-Hej'e el-misrijje el-amme li el-kutub, Kairo, 1992, sv. 1, str. 495; El-Fesevi, El-Ma'rife ve et-tarih, Muessese Er-Risale, Bejrut, 1981, sv. 1, str. 135, sv. 2, str. 746, 782-794 (passim); Ibn Džerir et-Taberi, Tarih er-rusul ve el-muluk, Dar Et-Turas, Bejrut, 1967, sv. 7, str. 619, sv. 11, str. 653-654; Ebu Sulejman er-Rebei, Tarih mevlid el-ulema' ve vefejatihim, Dar El-Asime, Rijad, 1990, sv. 1, str. 199, 351; Es-Sajmeri, Ahbar Ebi Hanife ve ashabihi, Alem el-kutub, Bejrut, 1985, passim; Ibn Abdulberr, El-Intika' fi fedail es-selase el-eimme el-fukaha', Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, str. 121-175; Id., El-Istigna' fi ma'rife el-mešhurin men hamele el-ilm bi el-kuna, Dar Ibn Tejmijje, Rijad, 1985, sv. 1, str. 572-573; El-Hatib, Tarih Bagdad, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1996/97, sv, 13, str. 325-426; Eš-Širazi, Tabekat el-fukaha', Dar Er-Raid el-arebijj, Bejrut, 1970, str. 86; Jahja ibn Ibrahim es-Selmasi, Menazil el-eimme el-erbea: Ebi Hanife ve Malik ve Eš-Šafi' ve Ahmed, Mektebe El-Melik Fehd el-vetanijje, Rijad, 2002, str. 161-180; Ebu el-Feredž Ibn el-Dževzi, El-Muntezam fi tarih el-muluk ve el-umem, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1992, sv. 8, str. 128-144; Sibt Ibn el-Dževzi, Mir'at ez-zeman fi tevarih el-e'jan, Dar Er-Risale el-alemijje, Damask, 2013, sv. 9, str. 245, sv. 12, str. 211-227; Ibn el-Esir, El-Kamil fi et-tarih, Dar El-Kitab el-arebijj, Bejrut, 1997, sv. 5, str. 164; En-Nevevi, Tehzib el-esma' ve el-lugat, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, sv. 2, str. 216-223; Ibn Hallikan, Vefejat el-e'jan, Dar Sadir, Bejrut, 1994, sv. 5, str. 405-414; Ibn Abdulhadi, Tabekat ulema' el-hadis, Muessese Er-Risale, Bejrut, 1996, sv. 1, str. 260-262; El-Džundi, Es-Suluk fi tabekat el-ulema' ve el-muluk, San'a, 1995, sv. 1, str. 141; El-Mizzi, Tehzib el-kemal fi esma' er-ridžal, Muessese Er-Risale, Bejrut, 1980, sv. 29, str. 417-445; Ez-Zehebi, Menakib El-Imam Ebi Hanife ve sahibejh, Ledžne ihja' el-mearif en-nu'manijje, Hajderabad, 1987/88, passim; Id., Tarih el-islam, sv. 33, str. 990-996; Id., Sijer e'lam en-nubela', Muessese er-Risale, Bejrut, 1985, sv. 6, str. 390-403; Id., Tezkire el-huffaz, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1998, sv. 1, str. 126-127; Id., Mizan El-I'tidal, Dar El-Ma'rife, Bejrut, 1963, sv. 4, str. 265; Id., El-Muin fi tabekat el-muhaddisin, Dar El-Furkan, Amman, 1984, str. 57; Id., El-Kašif fi ma'rife men lehu rivaje fi El-Kutub es-sitte, Dar El-Kible li es-sekafe el-islamijje, Džidda, 1992, sv. 2, str. 322; Id., Tezhib Tehzib el-kemal fi esma' er-ridžal, El-Faruk el-hadise, Kairo, 2004, sv. 9, str. 218-225; El-Verdi, Et-Tarih, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1996, sv. 1, str. 187-188; Es-Safedi, El-Vafi bi el-vefejat, Dar Ihja' et-turas el-arebijj, Bejrut, 2000, sv. 27, str. 89-94; El-Jafi', Mir'at el-džinan ve ibre el-jakzan, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1997, sv. 1, str. 242-244; Ibn Kesir, El-Bidaje ve en-nihaje, Dar El-Fikr, Bejrut, 1986, sv. 10, str. 107-108; Id., Et-Tekmil fi el-džerh ve et-ta'dil ve ma'rife es-sikat ve ed-duafa' ve el-medžahil, Merkez En-Nu'man li el-buhus ve ed-dirasat el-islamijje ve tahkik et-turas ve et-terdžeme, San'a, 2011, sv. 3, str. 158; El-Kureši, El-Dževahir el-mudijje fi tabekat el-hanefijje, Mir Muhammed Kutubhane, Karači, sv. 1, str. 26-32, sv. 2, str. 451; Ibn Haldun, Et-Tarih, Dar El-Fikr, Bejrut, 1988, sv. 1, str. 561-565 (passim), sv. 3, str. 247; Ibn Kunfuz, El-Vefejat, Dar El-Afak el-džedide, Bejrut, 1983, str. 129-130; Ibn el-Džezeri, Gaje en-nihaje fi tabekat el-kurra', Mektebe Ibn Tejmijje, Kairo, sv. 2, str. 342; Ibn Hadžer, Lisan el-mizan, Dar El-Bešair el-islamijje, Bejrut, 2002, sv. 2, str. 346-347; Id., Tehzib Et-Tehzib, Daire El-Mearif el-usmanijje, Hajdarabad, 1908, sv. 10, str. 449-452; El-Ajni, Megani el-ahjar fi šerh esami ridžal Meani el-asar, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 2006, sv. 3, str. 120-141; Ibn Tagribirdi, En-Nudžum ez-zahire fi muluk Misr ve el-Kahire, Dar El-Kutub el-misrijje, Kairo, sv. 2, str. 12-15; Es-Sujuti, Tebjid es-sahife bi menakib Ebu Hanife, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1990; Id., Tabekat el-huffaz, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1983, str. 80-81; El-Ednevi, Tabekat el-mufessirin, Mektebe El-Ulum ve el-hikem, Medina, 1997, str. 18-19; El-Ulejmi, El-Tarih el-mu'teber fi enba' men gaber, Dar En-Nevadir, Damask, 2011, sv. 3, str. 301-304; Ibn Hadžer el-Hejtemi, El-Hajrat el-hisan fi menakib El-Imam el-E'zam Ebu Hanife en-Nu'man, Dar El-Huda ve er-rešad, Damask, 2007; Et-Tajjib Bamahreme, Kilade en-nahr fi vefejat e'jan ed-dehr, Dar El-Minhadž, Džidda, 2008, sv. 2, str. 170-172; Ibn en-Nedim, El-Fihrist, Dar El-Ma'rife, Bejrut, 1997, str. 251-252; Katib Čelebi, Sullem el-vusul ila tabekat el-fuhul, IRCICA, Istanbul, 2010, sv. 3, str. 372; Id., Kešf ez-zunun an esamijj el-kutub ve el-funun, Mektebe El-Musenna, Bagdad, 1941, reprint Dar Ihja' et-turas el-arebijj, sv. 1, str. 46, 161, 842, sv. 2, str. 1287, 1437, 1680-1682, 2015; Ismail-paša el-Bagdadi, Hedijje el-arifin, Tubia bi inaje Vekale el-mearif el-dželile fi metbeatiha El-Behijje, 1951, reprint Dar El-Ihja' et-turas el-arebijj, Bejrut, sv. 2, str. 495; Ibn el-Imad el-Hanbeli, Šezerat ez-zeheb fi ahbar men zeheb, Dar Ibn Kesir, Damask-Bejrut, 1986, sv. 2, str. 229-232; Dar Es-Seade, Kairo, 1906; Siddik Hasan Han, Et-Tadž el-mukellel min dževahir measir et-tiraz el-ahir ve el-evvel, Vizare el-evkaf ve eš-šuun el-islamijje, Doha, 2007, str. 125-127; El-Muveffek el-Havarizmi el-Mekki, Menakib Ebu Hanife, Dar El-Kitab el-arebijj, Bejrut, 1981; Ibn el-Bezzaz, Menakib Ebu Hanife, Dar El-Kitab el-arebijj, Bejrut, 1981; Muhammed Mahluf, Šedžere en-nur ez-zekijje fi tabekat el-malikijje, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 2003, sv. 1, str. 43; Ez-Zirikli, El-E'alam, Dar El-Ilm li el-melajin, Bejrut, 2002, sv. 8, str. 36; Omer Rida Kehhale, Mu'džem el-muellifin, Mektebe El-Musenna, Bagdad, reprint Dar Ihja’ et-turas el-arebijj, Bejrut, sv. 13, str. 104-105; El-Buhari, Ed-Duafa' es-sagir, Mektebe Ibn Abbas, Mensura, 2005, str. 132; Id., Et-Tarih el-kebir, Daire El-Mearif el-usmanijje, Hajdarabad, sv. 8, str. 81; Ibn Ebu Hatim, El-Džerh ve et-ta'dil, Dar El-Ihja' et-turas el-arebijj, Bejrut, 1952, sv. 8, str. 449-450; En-Nesai, Ed-Duafa' ve el-metrukin, Dar El-Va'j, Halep, 1976, str. 100; Ibn Hibban, El-Medžruhin, Dar El-Va'j, Halep, 1976, sv. 3, str. 60-73; Ibn Adijj, El-Kamil fi duafa' er-ridžal, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1997, sv. 8, str. 235-246; Ebu Nuajm, Ed-Duafa', Dar Es-Sekafe, Kazablanka, 1984, str. 154; Ibn el-Dževzi, Ed-Duafa' ve el-metrukin, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1986, sv. 3, str. 163; El-Makrizi, Muhtesar El-Kamil fi ed-duafa', Mektebe Es-Sunne, Kairo, 1994, str. 755; Muhammed Zahid el-Kevseri, Te'nib El-Hatib ala ma sakahu fi terdžeme Ebu Hanife min el-ekazib ve jelihi Et-Terhib bi nakd Et-Te'nib; Dar El-Bešair el-islamijje, Bejrut, 1990; Ebu Zehre, Ebu Hanife, Dar El-Fikr el-arebijj, Kairo, 1947; Habib Ahmed el-Kiranevi, Ebu Hanife ve ashabuhu, Dar El-Fikr al-Arebijj, Bejrut, 1989; Muhammed Abdurrešid en-Nu'mani, Mekane El-Imam Ebu Hanife fi el-hadis, Mektebe el-matbuat el-islamijje, Halep, 1995; Vehbi Sulejman Gavudži, Ebu Hanife: Imam el-eimme el-fukaha', Dar El-Kalem, Damask-Bejrut, 1993; Fikret Arnaut, Ebu Hanife, An-Nur, Zenica, 1998; Shibli Nu'mani, Imām Abū Ḥanīfah: Life and Works, Islamic Book Service, Nju Delhi, 1998; Mustafa Uzunpostalcı - Yusuf Şevki Yavuz - Ali Bardakoğlu, EBÛ HANÎFE, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Istanbul, 1994, sv. 10, str. 131-145; Zafar Ishaq Ansari, The Early Development of Islamic Fiqh in Kufah with Special Reference to the Works of Abu Yusuf and Shaybani, doktorska teza, odbranjena na: McGill University, Montreal, 1966; Joseph Schacht, The Origins of Muhammadan Jurisprudence, Oxford University Press, London, 1975, str. 294-301.
[2] Vidi detaljnije o Ebu Jusufu: Ibn es-Sa'd, Et-Tabekat el-kubra, sv. 6, str. 52, sv. 7, str. 52, 330-331, 337; Jahja ibn Mein, Et-Tarih - rivaje Ed-Duri, Mekrez El-Buhus el-islamijje ve ihja et-turas el-islamijj, Mekka, 1979, sv. 4, str. 474; El-Buhari, Et-Tarih es-sagir, Mektebe Dar et-turas, 1977, Halep - Kairo, sv. 2, str. 228; Muslim, El-Kuna ve el-esma', sv. 2, str. 922; Ibn Kutejbe ed-Dineveri, El-Mearif, sv. 1, str. 499; El-Fesevi, El-Ma'rife ve et-tarih, sv. 1, str. 173; Veki', Ahbar el-kudat, Mektebe Et-Tidžarijje el-kubra, Kairo, 1947, sv. 3, str. 254-264, 282, 326; Ibn Džerir et-Taberi, Tarih er-rusul ve el-muluk, sv. 8, str. 162, 239; El-Begavi, Mu'džem es-sahabe, Mektebe Dar el-bejan, Kuvajt, 2000, sv. 3, str. 48; Ibn Hibban, Es-Sikat, Mektebe Ed-Dar, Medina, 1985, sv. 7, str. 645-647; Id., Mešahir ulema' el-emsar, Dar El-Vefa', Mensura, 1991, str. 270; Ebu Sulejman er-Rebei, Tarih mevlid el-ulema' ve vefejatihim, sv. 1, str. 412; Hamza es-Sehmi, Tarih Džurdžan, Alem el-kutub, Bejrut, 1987, str. 487-488; Es-Sajmeri, Ahbar Ebi Hanife ve ashabihi, str. 29, 97-108, 158-159; Ibn Hazm, Džemhere ensab el-Areb, Dar El-Kutub el-imijje, Bejrut, 1983, str. 390; Ibn Abdulberr, El-Intika' fi fedail es-selase el-eimme el-fukaha', str. 172-173; Id., El-Istigna' fi ma'rife el-mešhurin men hamele el-ilm bi el-kuna, sv. 2, str. 1015-1016; Id., El-Istiab fi ma'rife el-ashab, Dar El-Džil, Bejrut, 1992, sv. 2, str. 584-585; Ebu Nuajm, Ma'rife es-sahabe, Dar El-Vetan, Rijad, 1998, sv. 3, str. 1180; El-Hatib, Tarih Bagdad, sv. 10, str. 238, sv. 13, str. 348-349, sv. 14, str. 245-263, 298-299; Eš-Širazi, Tabekat el-fukaha', str. 134-135; Jahja ibn Ibrahim es-Selmasi, Menazil el-eimme el-erbea: Ebi Hanife ve Malik ve Eš-Šafi' ve Ahmed, str. 177-178; Es-Sem'ani, El-Ensab, Daire El-Mearif el-usmanijje, Hajdarabad, 1962, sv. 2, str. 91-92, sv. 3, str. 195-196, sv. 7, str. 90-91, sv. 10, str. 306-308; Ibn Asakir, Tarih Dimešk, Dar El-Fikr, Bejrut, 1995, sv. 8, str. 200, sv. 60, str. 123, sv. 73, str. 298-300; Ebu el-Feredž Ibn el-Dževzi, El-Muntezam fi tarih el-muluk ve el-umem, sv. 9, str. 3, 71-80, 213, sv. 10, str. 41-42; Sibt Ibn el-Dževzi, Mir'at ez-zeman fi tevarih el-e'jan, sv. 12, str. 446, sv. 13, str. 33-41, 280-281; Ibn el-Esir, El-Kamil fi et-tarih, sv. 5, str. 287, 325; Id., Usd el-gabe fi ma'rife es-sahabe, Dar El-Fikr, Bejrut, 1989, sv. 2, str. 187; Ibn Hallikan, Vefejat el-e'jan, sv. 5, str. 408, sv. 6, str. 37, 378-390; Ibn el-Futi, Medžme' el-adab fi mu'džem el-elkab, Vizare es-sekafe ve el-iršad el-islamijj, Teheran, 1995, sv. 3, str. 314-316; Ibn Menzur, Muhtesar Tarih Dimešk, Dar El-Fikr, Damask, 1984, sv. 4, str. 291; Ibn Abdulhadi, Tabekat ulema' el-hadis, sv. 1, str. 421-422; El-Mizzi, Tehzib el-kemal fi esma' er-ridžal, sv. 25, str. 318-319; Ez-Zehebi, Menakib El-Imam Ebi Hanife ve sahibejh, str. 57-76; Id., Tarih el-islam, sv. 4, str. 907, 908, 918, 1021-1025, 1258, sv. 5, str. 918; Id., Sijer e'lam en-nubela', sv. 8, str. 535-539, sv. 10, str. 647; Id., Tezkire el-huffaz, sv. 1, str. 214-215; Id., Mizan El-I'tidal, sv. 2, str. 590-591, sv. 4, str. 447; Id., El-Muin fi tabekat el-muhaddisin, str. 71; Id., El-Iber fi haber men gaber, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, sv. 1, str. 219-220; Es-Safedi, El-Vafi bi el-vefejat, sv. 3, str. 116, sv. 15, str. 96-97, sv. 27, str. 89, sv. 29, str. 167, 173; El-Jafi', Mir'at el-džinan ve ibre el-jakzan, sv. 1, str. 297-300; Ibn Kesir, El-Bidaje ve en-nihaje, sv. 9, str. 300, sv. 10, str. 180-182, 203; El-Kureši, El-Dževahir el-mudijje fi tabekat el-hanefijje, sv. 1, str. 309-310, 476, sv. 2, str. 220-222, 234-235, 519-526; Ibn Haldun, Et-Tarih, sv. 3, str. 274; Ibn Hadžer, Lisan el-mizan, sv. 3, str. 437-438, sv. 6, str. 300-301; Id., Ref' el-isr an kudat Misr, Mektebe El-Handži, Kairo, 1998, str. 468-472; Id., El-Isabe fi temjiz es-sahabe, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1994/95, sv. 3, str. 40; El-Ajni, Megani el-ahjar fi šerh esami ridžal Meani el-asar, sv. 3, str. 250-253, 541; Ibn Tagribirdi, En-Nudžum ez-zahire fi muluk Misr ve el-Kahire, sv. 2, str. 107-108; Es-Sujuti, Tabekat el-huffaz, str. 127-128; Ibn Kutlubuga, Tadž et-teradžim, Dar El-Kalem, Damask, 1992, str. 241, 315-317; El-Ulejmi, El-Tarih el-mu'teber fi enba' men gaber, sv. 3, str. 354-356; Et-Tajjib Bamahreme, Kilade en-nahr fi vefejat e'jan ed-dehr, sv. 2, str. 265, 275-278; Ibn en-Nedim, El-Fihrist, str. 252-253; Katib Čelebi, Sullem el-vusul ila tabekat el-fuhul, sv. 3, str. 417-418, 440, sv. 5, str. 465; Id., Kešf ez-zunun an esamijj el-kutub ve el-funun, sv. 1, str. 46, 161, sv. 2, str. 1415, 1581, 1680; Ismail-paša el-Bagdadi, Hedijje el-arifin, sv. 2, str. 536; Ibn el-Imad el-Hanbeli, Šezerat ez-zeheb fi ahbar men zeheb, sv. 2, str. 231-232, 367-371; El-Leknevi, El-Fevaid el-behijje fi teradžim el-hanefijje, Dar Es-Seade, Kairo, 1906, str. 225; Siddik Hasan Han, Et-Tadž el-mukellel min dževahir measir et-tiraz el-ahir ve el-evvel, str. 137-139; El-Muveffek el-Havarizmi el-Mekki, Menakib Ebu Hanife, str. 370-377, 463-508; Ibn el-Bezzaz, Menakib Ebu Hanife, str. 365-370, 389-418; Ez-Zirikli, El-E'alam, sv. 3, str. 79, sv. 8, str. 193-194; Omer Rida Kehhale, Mu'džem el-muellifin, sv. 13, str. 240-241; Adil Nuvejhid, Mu'džem el-mufessirin min sadr el-islam ve hatta el-hadir, Muessese Nuvejhid es-sekafijje, Bejrut, 1988, sv. 2, str. 739; Ibn Ebu Hatim, El-Džerh ve et-ta'dil, sv. 9, str. 201-202; Ibn Adijj, El-Kamil fi duafa' er-ridžal, sv. 8, str. 465-468; Es-Simnani, Revda el-kudat ve tarik en-nedžat, Muessese Er-Risale, Bejrut, Dar El-Furkan, Amman, 1984, sv. 4, str. 1504; Muhammed Zahid el-Kevseri, Husn et-tekadi fi sire el-Imam Ebi Jusuf el-Kadi, El-Mektebe El-Ezherijje li et-turas, Kairo, 2002; Salim Öğüt, EBÛ YÛSUF, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Istanbul, 1994, sv. 10, str. 260-265; Zafar Ishaq Ansari, The Early Development of Islamic Fiqh in Kufah with Special Reference to the Works of Abu Yusuf and Shaybani; Joseph Schacht, The Origins of Muhammadan Jurisprudence, Oxford University Press, London, 1975, str. 294-301 (passim), 301-306; Muhammed Isam Šebaru, Kadi el-kudat fi el-islam, Dar En-Nehda el-arebijje, Bejrut, 1992, str. 151-161; Subhi el-Himsani, Kadi kudat Bagdad ve eseruhu fi el-fikh el-islamijj, Medželle El-Medžme' el-ilmijj el-arebijj, 1965, sv. 40, br. 1, str. 117-136.
[3] Vidi detaljnije o Muhammedu Šejbaniju: Ibn es-Sa'd, Et-Tabekat el-kubra, sv. 7, str. 336-337; Ibn Kutejbe ed-Dineveri, El-Mearif, str. 500; Ibn Džerir et-Taberi, Tarih er-rusul ve el-muluk, sv. 8, str. 247; Es-Sajmeri, Ahbar Ebi Hanife ve ashabihi, str. 125-134; El-Bejheki, Menakib eš-Šafi'i, Mektebe Dar Et-Turas, Kairo, 1970, sv. 1, str. 28, 101-105 (passim), 105-178, 178-200 (passim), 246, 334, 399, 530, 539-540, sv. 2, str. 12, 65, 83, 86, 120, 131, 150, 245-246; Ibn Abdulberr, El-Intika' fi fedail es-selase el-eimme el-fukaha', str. 174-175; El-Hatib, Tarih Bagdad, sv. 2, str. 169-178; Eš-Širazi, Tabekat el-fukaha', str. 135-136; Jahja ibn Ibrahim es-Selmasi, Menazil el-eimme el-erbea: Ebi Hanife ve Malik ve Eš-Šafi' ve Ahmed, str. 178-179; Es-Sem'ani, El-Ensab, sv. 8, str. 200-204; Ibn Asakir, Tarih Dimešk, sv. 13, str. 346-347, sv. 54, str. 448; Ebu el-Feredž Ibn el-Dževzi, El-Muntezam fi tarih el-muluk ve el-umem, sv. 9, str. 173-176; Sibt Ibn el-Dževzi, Mir'at ez-zeman fi tevarih el-e'jan, sv. 13, str. 130-133; Ibn el-Esir, El-Lubab fi tehzib el-ensab, Dar Sadir, Bejrut, sv. 2, str. 219; Ibn es-Sai, Ed-Durr es-semin fi esma' el-musannifin, Dar El-Garb el-islamijj, Tunis, 2009, str. 159-161; En-Nevevi, Tehzib el-esma' ve el-lugat, sv. 1, str. 80-82; Ibn Hallikan, Vefejat el-e'jan, sv. 4, str. 184-185; Ebu el-Fida', El-Muhtesar fi ahbar el-bešer, El-Matbea el-Husejnijje el-misrijje, Kairo, sv. 2, str. 18; Ez-Zehebi, Menakib El-Imam Ebi Hanife ve sahibejh, str. 77-95; Id., Tarih el-islam, sv. 4, str. 954-957; Id., Sijer e'lam en-nubela', sv. 9, str. 134-136; Id., El-Iber fi haber men gaber, sv. 1, str. 234; Es-Safedi, El-Vafi bi el-vefejat, sv. 2, str. 247-248; El-Jafi', Mir'at el-džinan ve ibre el-jakzan, sv. 1, str. 325-326; Ibn Kesir, El-Bidaje ve en-nihaje, sv. 10, str. 203; El-Kureši, El-Dževahir el-mudijje fi tabekat el-hanefijje, sv. 1, str. 527-530, sv. 2, str. 42-44, 526-529; Ibn Hadžer, El-Isar bi ma'rife ruvat el-asar, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1992/93, str. 162-163; Id., Lisan el-mizan, sv. 7, str. 60-63; Id., Ta'džil el-menfea bi zevaid ridžal el-eimme el-erbea, Dar El-Bešair el-islamijje, Bejrut, 1996, sv. 2, str. 174-177; El-Ajni, Megani el-ahjar fi šerh esami ridžal Meani el-asar, sv. 3, str. 540-541; Ibn Tagribirdi, En-Nudžum ez-zahire fi muluk Misr ve el-Kahire, sv. 2, str. 130-131; Ibn Kutlubuga, Tadž et-teradžim, str. 237-240; El-Ulejmi, El-Tarih el-mu'teber fi enba' men gaber, sv. 3, str. 149-150; Et-Tajjib Bamahreme, Kilade en-nahr fi vefejat e'jan ed-dehr, sv. 2, str. 305-306; Ibn en-Nedim, El-Fihrist, str. 253-254; Katib Čelebi, Sullem el-vusul ila tabekat el-fuhul, sv. 3, str. 123; Id., Kešf ez-zunun an esamijj el-kutub ve el-funun, sv. 1, str. 21, 81, 227, 563, 569, 581, 631, 911, sv. 2, str. 962, 1013-1014, 1378, 1384, 1424, 1452, 1525, 1581, 1667, 1669, 1680, 1908, 1980; Ismail-paša el-Bagdadi, Idah el-meknun fi ez-zejl ala Kešf ez-zunun, sv. 3, str. 115; Id., Hedijje el-arifin, sv. 1, str. 2, sv. 2, str. 8; Ibn el-Imad el-Hanbeli, Šezerat ez-zeheb fi ahbar men zeheb, sv. 2, str. 407-412; El-Leknevi, El-Fevaid el-behijje fi teradžim el-hanefijje, str. 163; Siddik Hasan Han, Et-Tadž el-mukellel min dževahir measir et-tiraz el-ahir ve el-evvel, str. 93; Ibn el-Bezzaz, Menakib Ebu Hanife, str. 419-439; Ez-Zirikli, El-E'alam, sv. 6, str. 80; Omer Rida Kehhale, Mu'džem el-muellifin, sv. 9, str. 207-208; Ibn Ebu Hatim, El-Džerh ve et-ta'dil, sv. 7, str. 227; Ibn Mende, Feth el-bab fi el-kuna ve el-elkab, str. 500; Muhammed Zahid el-Kevseri, Husn et-tekadi fi sire el-Imam Ebi Jusuf el-Kadi, El-Mektebe El-Ezherijje li et-turas, Kairo, 2002; Muhammed ed-Dusuki, El-Imam Muhammed ibn el-Hasan eš-Šejbani ve eseruhu fi el-fikh el-islamijj, Dar Es-Sekafe, Doha, 1987; Alija Ahmed en-Nedvi, El-Imam Muhammed ibn el-Hasan eš-Šejbani: Nabiga el-fikh el-islamijj, Dar El-Kalem, Damask-Bejrut, 1994; Hišam ibn Abdulmelik ibn Duhejš, Muhammed ibn el-Hasan eš-Šejbani el-imam el-abkarijj, El-Medželle el-arebijje, Rijad, 2017; Mehmet Boynukalın, Mukaddime et-tahkik, u: Muhammed eš-Šejbani, El-Asl, Dar Ibn Hazm, Bejrut, 2012, sv. 1, str. 7-313; Mashood Baderin, Muhammad Al-Shaybani, The Oxford Handbook of the History of International Law, Oxford University Press, Oxford, 2012, str. 1081-1085; Mehmet Özşenel, ŞEYBANİ, Muhammed b. Hasan, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Istanbul, 2010, sv. 39, str. 38-43; Zafar Ishaq Ansari, The Early Development of Islamic Fiqh in Kufah with Special Reference to the Works of Abu Yusuf and Shaybani; Joseph Schacht, The Origins of Muhammadan Jurisprudence, str. 294-301 (passim), 306-310.
[4] Vidi detaljnije o Zuferu: Ibn es-Sa'd, Et-Tabekat el-kubra, sv. 6, str. 387; Jahja ibn Mein, Et-Tarih - rivaje Ed-Duri, sv. 3, str. 503-504; Ibn Kutejbe ed-Dineveri, El-Mearif, str. 496; Ibn Džerir et-Taberi, Tarih er-rusul ve el-muluk, sv. 11, str. 654; Ibn Ebu Hatim, El-Džerh ve et-ta'dil, sv. 3, str. 608-609; Ibn Hibban, Es-Sikat, sv. 6, str. 339; Id., Mešahir ulema' el-emsar, str. 269; Ebu eš-Šejh el-Asbehani, Tabekat el-muhaddisin bi Asbehan ve el-varidin alejha, Muessese Er-Risale, Bejrut, 1992, sv. 1, str. 450-451; Ebu Nuajm, Tarih Asbehan, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1990, sv. 1, str. 373-374; Es-Sajmeri, Ahbar Ebi Hanife ve ashabihi, str. 109-113; Ibn Šahin, Tarih esma' es-sikat, Ed-Dar Es-Selefijje, Kuvajt, 1984, str. 94; Ibn Abdulberr, El-Intika' fi fedail es-selase el-eimme el-fukaha', str. 142, 173-174; Eš-Širazi, Tabekat el-fukaha', str. 135; Es-Selmasi, Jahja ibn Ibrahim, Menazil el-eimme el-erbea: Ebi Hanife ve Malik ve Eš-Šafi' ve Ahmed, str. 178 Es-Sem'ani, El-Ensab, sv. 6, str. 66-67; Sibt Ibn el-Dževzi, Mir'at ez-zeman fi tevarih el-e'jan, sv. 13, str. 39, sv. 14, str. 134; En-Nevevi, Tehzib el-esma' ve el-lugat, sv. 1, str. 197; Ibn Hallikan, Vefejat el-e'jan, sv. 2, str. 317-319; Ez-Zehebi, Tarih el-islam, sv. 4, str. 51-52; Id., Sijer e'lam en-nubela', sv. 8, str. 38-41; Id., Mizan El-I'tidal, Bejrut, 1963, sv. 2, str. 71; Id., El-Mugni fi ed-duafa', sv. 1, str. 238; Id., El-Iber fi haber men gaber, sv. 1, str. 176; Es-Safedi, El-Vafi bi el-vefejat, sv. 14, str. 134-135, sv. 27, str. 199; El-Jafi', Mir'at el-džinan ve ibre el-jakzan, sv. 1, str. 264; Ibn Kesir, El-Bidaje ve en-nihaje, sv. 10, str. 129; El-Kureši, El-Dževahir el-mudijje fi tabekat el-hanefijje, sv. 1, str. 140, 243-244, 524, 534-536, sv. 2, str. 211-212, 330; Ibn Hadžer, El-Isar bi ma'rife ruvat el-asar, str. 75-76; Id., Lisan el-mizan, sv. 2, str. 476-478; El-Ajni, Megani el-ahjar fi šerh esami ridžal Meani el-asar, sv. 1, str. 330-332; Ibn Tagribirdi, En-Nudžum ez-zahire fi muluk Misr ve el-Kahire, sv. 2, str. 32; Ibn Kutlubuga, Es-Sikat mimmen lem jeka' fi el-kutub es-sitte, Merkez En-Nu'man li el-buhus ve ed-dirasat el-islamijje ve tahkik et-turas ve et-terdžeme, San'a, 2011, sv. 4, str. 313-316; Id., Tadž et-teradžim, str. 169-170; El-Ulejmi, El-Tarih el-mu'teber fi enba' men gaber, sv. 2, str. 421; Et-Tajjib Bamahreme, Kilade en-nahr fi vefejat e'jan ed-dehr, sv. 2, str. 211; Ibn en-Nedim, El-Fihrist, str. 252; Katib Čelebi, Sullem el-vusul ila tabekat el-fuhul, sv. 2, str. 111; Id., Kešf ez-zunun an esamijj el-kutub ve el-funun, sv. 2, str. 1593; Ismail-paša el-Bagdadi, Hedijje el-arifin, sv. 1, str. 373; Ibn el-Imad el-Hanbeli, Šezerat ez-zeheb fi ahbar men zeheb, sv. 2, str. 261; Ibn el-Gazzi, Divan el-islam, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1990, sv. 2, str. 369; El-Leknevi, El-Fevaid el-behijje fi teradžim el-hanefijje, str. 45, 75-77, 224; Ibn el-Bezzaz, Menakib Ebu Hanife, str. 457-463; Ez-Zirikli, El-E'alam, sv. 3, str. 45; Omer Rida Kehhale, Mu'džem el-muellifin, sv. 4, str. 181; El-Mevsua et-tarihijje, dorar.net, sv. 1, str. 471; Muhammed Zahid el-Kevseri, Lemehat en-nezar fi sire el-imam Zufer, El-Mektebe El-Ezherijje li et-turas, Kairo; Atijje el-Džuburi, El-Imam Zufer ve arauhu el-fikhijje, Dar En-Nedve el-džedide, Bejrut, 1986, sv. 1-2; Abdussettar Hamid, El-Imam Zufer ibn el-Huzejl: Usuluhu ve fikhuhu, Matbea Vizare el-evkaf ve eš-šuun ed-dinijje, Bagdad, 1982; Murteza Bedir, ZÜFER b. HÜZEYL, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Istanbul, 2013, sv. 44, str. 527-530.
[5] Vidi o Hasanu ibn Zijadu: Veki', Ahbar el-kudat, sv. 3, str. 188-189; Ibn Hibban, Es-Sikat, sv. 8, str. 168; Es-Sajmeri, Ahbar Ebi Hanife ve ashabihi, str. 135-137, 164; El-Hatib, Tarih Bagdad, sv. 7, str. 325-328; Eš-Širazi, Tabekat el-fukaha', str. 136; Es-Sem'ani, El-Ensab, sv. 11, str. 230-231; Ebu el-Feredž Ibn el-Dževzi, El-Muntezam fi tarih el-muluk ve el-umem, sv. 10, str. 132-133; Sibt Ibn el-Dževzi, Mir'at ez-zeman fi tevarih el-e'jan, sv. 14, str. 218; Ibn es-Sai, Ed-Durr es-semin fi esma' el-musannifin, str. 350; Ebu el-Fida', El-Muhtesar fi ahbar el-bešer, sv. 2, str. 27; Ez-Zehebi, Tarih el-islam, sv. 4, str. 48-49; Id., Sijer e'lam en-nubela', sv. 9, str. 543-545; Id., El-Iber fi haber men gaber, sv. 1, str. 270; Id., El-Mugni fi ed-duafa', sv. 1, str. 159; Id., Divan ed-duafa', str. 80; Id., Mizan El-I'tidal, sv. 1, str. 491; Es-Safedi, El-Vafi bi el-vefejat, sv. 12, str. 15-16; El-Jafi', Mir'at el-džinan ve ibre el-jakzan, sv. 2, str. 23; El-Kureši, El-Dževahir el-mudijje fi tabekat el-hanefijje, sv. 1, str. 193-194; Ibn el-Džezeri, Gaje en-nihaje fi tabekat el-kurra', Mektebe Ibn Tejmijje, Kairo, sv. 1, str. 213; Ibn Hadžer, Lisan el-mizan, sv. 2, str. 208-209; El-Ajni, Megani el-ahjar fi šerh esami ridžal Meani el-asar, sv. 1, str. 196-197; Ibn Tagribirdi, En-Nudžum ez-zahire fi muluk Misr ve el-Kahire, sv. 2, str. 188; Ibn Kutlubuga, Es-Sikat mimmen lem jeka' fi el-kutub es-sitte, sv. 3, str. 357; Id., Tadž et-teradžim, str. 150-151; Et-Tajjib Bamahreme, Kilade en-nahr fi vefejat e'jan ed-dehr, sv. 2, str. 378; Ibn en-Nedim, El-Fihrist, str. 254; Katib Čelebi, Kešf ez-zunun an esamijj el-kutub ve el-funun, sv. 2, str. 1415, 1470, 1574, 1680, 1838; Ibn el-Imad el-Hanbeli, Šezerat ez-zeheb fi ahbar men zeheb, sv. 3, str. 25-26; Ibn el-Gazzi, Divan el-islam, sv. 2, str. 122; El-Leknevi, El-Fevaid el-behijje fi teradžim el-hanefijje, str. 60-61; Ibn el-Bezzaz, Menakib Ebu Hanife, str. 487-490; Ez-Zirikli, El-E'alam, sv. 2, str. 191; Omer Rida Kehhale, Mu'džem el-muellifin, sv. 3, str. 226-227; Ibn Ebu Hatim, El-Džerh ve et-ta'dil, sv. 3, str. 15; Ibn Adijj, El-Kamil fi duafa' er-ridžal, sv. 3, str. 159; Ibn Šahin, Tarih esma' ed-duafa' ve el-kezzabin, str. 72; Ibn el-Dževzi, Ed-Duafa' ve el-metrukin, sv. 1, str. 202; El-Makrizi, Muhtesar El-Kamil fi ed-duafa', str. 267-268; Muhammed Zahid el-Kevseri, El-Imta' bi sire el-imamejn El-Hasan ibn Zijad ve sahibihi Muhammed ibn Šudža', El-Mektebe El-Ezherijje li et-turas, Kairo, 2003; Abdussettar Hamid, El-Hasan ibn Zijad ve fikhuhu bejne muasirhi min el-fukaha', doktorska teza, odbranjena na: Islamski univerzitet, Medina, 1976; Ibid., Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 2005; Ševket Krasnići el-Albani, Mesail el-Imam Ebu Hanife bi rivaje El-Hasan ibn Zijad el-Lu'lui, Dar Er-Risale el-alemijje, Bejrut, 2018; Beşir Gözübenli, HASAN b. ZİYÂD, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Istanbul, 1997, sv. 16, str. 361-362.
[6] Vidi o Abdullahu ibn el-Mubareku: Ibn es-Sa'd, Et-Tabekat el-kubra, sv. 7, str. 372; El-Idžli, Es-Sikat, Mektebe Ed-Dar, Medina, 1985, sv. 2, str. 54-56; Ibn Kutejbe ed-Dineveri, El-Mearif, str. 511; El-Fesevi, El-Ma'rife ve et-tarih, sv. 1, str. 46; Ibn Ebu Hatim, El-Džerh ve et-ta'dil, sv. 1, str. 262-281; Ibn Hibban, Es-Sikat, sv. 7, str. 7-8; Id., Mešahir ulema' el-emsar, str. 309; Ebu Sulejman er-Rebei, Tarih mevlid el-ulema' ve vefejatihim, sv. 1, str. 278; El-Hakim, Tarih Nejsabur, Kutubhane Ibn Sina, Teheran, str. 16; Es-Sajmeri, Ahbar Ebi Hanife ve ashabihi, str. 139-142; Ibn Abdulberr, El-Intika' fi fedail es-selase el-eimme el-fukaha', str. 132-133; El-Hatib, Tarih Bagdad, sv. 10, str. 151-167; Eš-Širazi, Tabekat el-fukaha', str. 94; El-Kadi Ijad, Tertib el-medarik ve takrib el-mesalik, Matbea Fedale el-Muhammedijje, Rabat, 1965-1983, sv. 3, str. 36-51; Ibn Asakir, Tarih Dimešk, sv. 32, str. 396-484; Ebu el-Feredž Ibn el-Dževzi, El-Muntezam fi tarih el-muluk ve el-umem, sv. 9, str. 58-63; Sibt Ibn el-Dževzi, Mir'at ez-zeman fi tevarih el-e'jan, sv. 13, str. 12-23; En-Nevevi, Tehzib el-esma' ve el-lugat, sv. 1, str. 285-287; Ibn Hallikan, Vefejat el-e'jan, sv. 3, str. 32-34; Ibn Menzur, Muhtesar Tarih Dimešk, sv. 14, str. 13-31; El-Mizzi, Tehzib el-kemal fi esma' er-ridžal, sv. 16, str. 5-25; Ibn Abdulhadi, Tabekat ulema' el-hadis, sv. 1, str. 402-405; Ebu el-Fida', El-Muhtesar fi ahbar el-bešer, sv. 2, str. 15; Ez-Zehebi, Tarih el-islam, sv. 4, str. 882-900; Id., Sijer e'lam en-nubela', sv. 8, str. 378-421; Id., El-Kašif fi ma'rife men lehu rivaje fi El-Kutub es-sitte, sv. 1, str. 591; Id., Tezkire el-huffaz, sv. 1, str. 201-204; Id., El-Muin fi tabekat el-muhaddisin, str. 66; Es-Safedi, El-Vafi bi el-vefejat, sv. 17, str. 225-226; El-Jafi', Mir'at el-džinan ve ibre el-jakzan, sv. 1, str. 294-296; Ibn Kesir, El-Bidaje ve en-nihaje, sv. 10, str. 178-179; El-Kureši, El-Dževahir el-mudijje fi tabekat el-hanefijje, sv. 1, str. 281-282; Ibn Ferhun, Ed-Dibadž el-muzehheb fi ma'rife e'ajan ulema' el-mezheb, Dar Et-Turas li et-tab' ve en-nešr, Kairo, sv. 1, str. 407-409; Ibn Kunfuz, El-Vefejat, Dar El-Afak el-džedide, Bejrut, 1983, str. 143; Ibn el-Džezeri, Gaje en-nihaje fi tabekat el-kurra', sv. 1, str. 446; Ibn Hadžer, Tehzib Et-Tehzib, sv. 5, str. 382-387; El-Ajni, Megani el-ahjar fi šerh esami ridžal Meani el-asar, sv. 2, str. 127-129; Ibn Tagribirdi, En-Nudžum ez-zahire fi muluk Misr ve el-Kahire, sv. 2, str. 103-104; Ibn el-Mibred, Bahr ed-dem fimen tekelleme fihi El-Imam Ahmed bi medh ev zemm, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1992, str. 89-90; Id., Tekzire el-huffaz ve tebsire el-ejkaz, Dar En-Nevadir, Damask, 2011, str. 135; Es-Sujuti, Tabekat el-huffaz, str. 123-124; Ed-Davudi, Tabekat el-mufessirin, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, sv. 1, str. 250; Et-Tajjib Bamahreme, Kilade en-nahr fi vefejat e'jan ed-dehr, sv. 2, str. 271-273; Ibn en-Nedim, El-Fihrist, str. 280; Katib Čelebi, Kešf ez-zunun an esamijj el-kutub ve el-funun, sv. 2, str. 1275, 1343, 1410, 1422, 1838; Ismail-paša el-Bagdadi, Hedijje el-arifin, sv. 1, str. 438; Ibn el-Imad el-Hanbeli, Šezerat ez-zeheb fi ahbar men zeheb, sv. 2, str. 361-363; El-Leknevi, El-Fevaid el-behijje fi teradžim el-hanefijje, str. 103-104; Siddik Hasan Han, Et-Tadž el-mukellel min dževahir measir et-tiraz el-ahir ve el-evvel, str. 44-45; Muhammed Mahluf, Šedžere en-nur ez-zekijje fi tabekat el-malikijje, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 2003, sv. 1, str. 87; Ibn el-Bezzaz, Menakib Ebu Hanife, str. 441-455; Ebu Nuajm, Hilje el-evlija', sv. 8, str. 162-190; Ez-Zirikli, El-E'alam, sv. 4, str. 115; Omer Rida Kehhale, Mu'džem el-muellifin, sv. 6, str. 106; Adil Nuvejhid, Mu'džem el-mufessirin min sadr el-islam ve hatta el-hadir, sv. 1, str. 320; Kasim Alija Sa'd, Džemhere teradžim el-fukaha' el-malikijje, Dar El-Buhus li ed-dirasat el-islamijje ve ihja' et-turas, Dubai, sv. 2, str. 737-739; Grupa autora, El-Mevsua el-mujessere fi teradžim eimme et-tefsir ve el-ikra' ve en-nahv, Medželle El-Hikme, Mančester, 2003, sv. 2, str. 1387-1388; Abdulhalim Mahmud, El-Imam er-Rebanijj ez-Zahid Abdullah ibn el-Mubarek, Dar El-Mearif, Kairo, 1995; Muhammed Seid ibn Muhammed Hasan Ahmed Buhari, El-Imam Abdullah ibn el-Mubarek el-Mervezi: el-muhaddis en-nakid, Mektebe Er-Rušd, Rijad; Muhammed Osman Džemal, Abdullah ibn el-Mubarek: el-imam el-kudve, Dar El-Kalem, Damask, 1998; Alija et-Tantavi, Abdullah ibn el-Mubarek, Dar El-Fikr, Damask, 1997; Raşit Küçük, ABDULLAH b. MÜBÂREK, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Istanbul, 1988, sv. 1, str. 122-124.