Autor: Jusuf Džafić - 15.7.2024., Sarajevo
Titula haseki sultanije (osm. haseki sultan), odnosno glavne ili najomiljenije sultanije, uvedena je za vrijeme sultana Sulejmana I (1520-1566). Tako je prva sultanija koja je ponijela dotičnu titulu bila upravo sultanija Hurem, Sulejmanova najomiljenija sultanija. Inače, ovu titulu je, uglavnom, mogla nositi samo jedna sultanija istovremeno. Međutim, sultan Ibrahim (1640-1648) je „obezvrijedio“ titulu, davši je osam sultanija u kratkom vremenskom periodu.
Dešavalo se da neki sultani i ne odrede svoju haseki sultaniju (Mehmed III, Mustafa I, Osman II, Sulejman II). To je moglo biti zbog jednog od sljedećih razloga: kratkoća vladavine, prerana smrt najomiljenije žene, preveliki uticaj valida sultanije, lični izbor sultana i sl.
Haseki sultanija, kao titula, upotrebljavala se do kraja XVII stoljeća, tačnije do 1695. godine i kraja vladavine Ahmeda II (1691-1695). Od kraja XVII stoljeća, tačnije od 1695. godine i početka vladavine Mustafe II (1695-1703) titula haseki sultanije je zamijenjena sa titulom kadune (osm. kadın). No, treba istaći, kako zvanje kadune nije u potpunosti istovjetna sa zvanjem haseki sultanije, budući da je titulu kadune nosilo više žena istovremeno, što, uglavnom, nije bio slučaj sa titulom haseki sultanije.
Osmanska država je bila kosmopolitska država, pa stoga ne treba da čudi, kako su i haseki sultanije bile različite etničke pripadnosti.
Kako bismo rasvijetlili ovu stranu osmanske historije, u nastavku ćemo ukratko predstaviti sve haseki sultanije (njih 15).
Sultanija Hurem (Hürrem, c. 1504-1558), Ukrajinka (Rusinka), žena Sulejmana I (1520-1566)[1], haseki sultanija u periodu: 1533-1558,
Sultanija Nurbanu (c. 1525-1583), Italijanka (Venecijanka), žena Selima II (1566-1574), haseki sultanija u periodu: 1566-1574,
Sultanija Safija (Safiye, c. 1550-1619), Albanka, žena Murata III (1574-1595), haseki sultanija u periodu: 1574-1595,
Sultanija Kosem (Kösem), poznata i kao Mahpejker (Mahpeyker, c. 1589-1651), Grkinja, žena Ahmeda I (1603-1617), haseki sultanija u periodu: 1605-1617,
Sultanija Ajša (Ayşe, ?-c. 1680), Grkinja, žena Murata IV (1622-1640), haseki sultanija u periodu: 1628-1640,
Sultanija Turhan Hatidža (Turhan Hatice, c. 1627-1683), Ruskinja, žena Ibrahima (1640-1648), haseki sultanija u periodu: 1642-1648,
Sultanija Saliha Dilašub (Saliha Dilaşub), poznata i kao Ašub (Aşub, c. 1627-1689), Srpkinja, žena Ibrahima (1640-1648), haseki sultanija u periodu: 1642-1648,
Sultanija Hatidža Muazzez (Hatice Muazzez, ?-1687), Poljakinja, žena Ibrahima (1640-1648), haseki sultanija u periodu: 1643-1648,
Sultanija Ajša (Ayşe), Krimska Tatarkinja, žena Ibrahima (1640-1648), haseki sultanija u periodu: 1644/5-1648,
Sultanija Mahienver, Čerkeskinja, žena Ibrahima (1640-1648), haseki sultanija u periodu: 1644/5-1648,
Sultanija Sačbagli (Saçbağlı), Čerkeskinja, žena Ibrahima (1640-1648), haseki sultanija u periodu: 1644/5-1648,
Sultanija Šivekar (Şivekar, ?-c. 1693), Jermenkinja, žena Ibrahima (1640-1648), haseki sultanija u periodu: 1646-1648,
Sultanija Humašah (Hümaşah, c. 1630-poslije 1676), Gruzijka, žena Ibrahima (1640-1648), haseki sultanija u periodu: 1647-1648,
Sultanija Gulnuš, poznata i kao Emetullah Rabija Gulnuš (Emetullah Rabia Gülnuş, 1642-1715), Grkinja, žena Mehmeda IV (1648-1687), haseki sultanija u periodu: c. 1660-1687,
Sultanija Rabija (Rabia, ?-1712), nepoznatog porijekla, žena Ahmeda II (1691-1695), haseki sultanija u periodu: 1692-1695.
[1] Napomena: U slučaju haseki sultanija, u zagradama navodimo godinu rođenja i godinu smrti, ukoliko su poznate, dok u slučaju sultana, u zagrada spominjemo godinu početka vladavine i godinu njenog završetka.