Hadždž je peta islamska dužnost, čija je obaveznost potvrđena i Kur'anom i sunnetom za onoga ko ispuni potrebne uvjete. Tako Uzvišeni Allah kaže: Hodočastiti Hram dužan je, Allaha radi, svaki onaj koji je u mogućnosti. (Alu Imran, 97)
Hadždž je prilika za činjenje dove. Dova je jedan od najboljih ibadeta. Između ostalog, Uzvišeni govori o dovi sljedeće: A kada te robovi Moji za Mene upitaju, Ja sam, sigurno, blizu: odazivam se dovi dovitelja kad Me zamoli. Zato neka oni pozivu Mome udovolje i neka vjeruju u Mene, da bi bili na Pravome putu. (El-Bekare, 186)
Prema islamskim pravnicima, na sljedećim mjestima, tokom hadžskih obreda, se naročito prima dova:
Dova na hadždžu općenito, te sljedećim mjestima u Mekki:
Na ulasku u harem Mekke,
U Mekki, kada se ugleda Kaba,
Pri ulasku u harem Kabe,
U Kabi,
U Metafu (prostoru za tavaf),
Kod Crnog kamena (Hadžeri-esveda),
Kod Rukn Jemanija (Jemenskog ćoška),
Kod Rukn Irakija (Iračkog ćoška),
Kod Rukn Šamija (Šamskog ćoška)
Kod Multezema (prostor između Crnog kamena i vrata Kabe),
Ispod Mizaba (Kabinog oluka),
Kod Hatima,
Kod Zemzem vode,
Iza Mekami-Ibrahima (Stopa Ibrahimovih),
Na Safi,
Na Mervi,
U Mes'a (prostoru za saj),
Na Mini, posebno u džamiji Hajf,
Na Arefatu, posebno u džamiji/dolini Nemire i Džebelu Rahmetu (Brdu milosti),
Na Muzdelifi, posebno na brdu Kuzeh i u džamiji Meš'ari-Haram,
Kod džemreta (Velikog, srednjeg i malog) na Mini,
U dolini Ebtah, između Mine i Mekke,
Kod Sidre (drvo lotosa/lopoča koje se nekada nalazilo na Arefatu).
Doviti se može svojim riječima, a pohvalno je i učiti dove koje se spominju u hadiskim zbirkama i fikhskim knjigama.
U nastavku donosimo transkripciju i prijevod dova koje je spomenuo hanefijski učenjak El-Mevsili, glavni muderris medrese imama Ebu Hanife u periodu (1268-1284), u svome djelu El-Ihtijar. Inače, dove se mogu naći prevedene na bosanski jezik u dva komenatara klasičnih hanefijskih fikhova, koji su nedavno prevedeni na naš jezik i prokomentarisani, i to u komentaru hanefijskog fikha Muhtar, kao i u komentaru hanefijskog fikha Šurunbulalija (Ibn Mevdud el-Mevsili, El-Muhtar li-l-fetva (hanefijski fikh), uvod, prijevod i komentar: Jusuf Džafić, Planjax, Tešanj, Behram-begova medresa u Tuzli, 2017, str. 192-197; Eš-Šurunbulali, Hanefijski fikh, uvod, prijevod i komentar: Jusuf Džafić, Planjax, Tešanj, 2017, str. 387-392):
1 - Dova pri ulasku u harem Mekke[1]: Allahumme haza haremuke ve me'menuke. Kulte ve kavluke-l-hakk: Ve men dehalehu kane amina. Allahumme fe-harrim lahmi ve demi ale-n-nar, ve-kini azabeke jevme teb'asu ibadek. (Gospodaru moj, ovo je Tvoje svetište i utočište. Rekao si, a Tvoje su riječi istina: I onaj ko uđe u nj, siguran je. Gospodaru moj, ta zabrani vatri moje meso i krv, zaštiti me od Tvoje kazne (azaba) na dan kada oživiš Svoje robove.)
2 - Dova pri ulasku u harem Kabe: Bismillah ve ala milleti resulillah. Elhamdulillahi-l-lezi bellegani bejtehu el-haram. Allahumme-ftah li ebvabe rahmetike ve magfiretike ve edhilni fiha ve aglik anni measijek ve džennibni-l-amele biha. (U ime Allaha, i u vjeri (milletu) Allahovog poslanika. Hvala Allahu koji me je doveo do Svoje Svete kuće. Gospodaru moj, otvori mi vrata Svoje milosti (rahmeta) i oprosta (magfireta), uvedi me u njih, zaključaj od mene grijehe i udalji moje djelanje od njih.)
3 - Dova kada se ugleda Kaba: Allahu ekber, Allahu ekber, Allahumme ente-s-selamu ve minke-s-selam. Hajjina Rabbena bi-s-selam ve edhilna dare-s-selam. Allahume zid bejteke haza tešrifen ve mehabeten ve ta'zimen. Allahumme tekabbel tevbeti ve ekilni asreti ve-gfir li hatieti, ja Hannanu ja Mennan. (Allah je najveći, Allah je najveći. Gospodaru naš, ti si sami Mir i izvor Mira. Gospodaru naš, pozdravi nas sa selamom (mirom) i uvedi nas u Kuću mira (Daru-s-selam). Gospodaru, povećaj ovoj Svojoj kući čast, strahopoštovanje i divljenje. Gospodaru moj, primi moju tevbu (pokajanje), oslobodi me mojih grešaka i oprosti mi moje grijehe, o Čovjekoljubivi, o Blagodarniku.)
4 - Dova pri ljubljenju Crnog kamena (Hadžeri-Esveda)[2]: Allahu ekber, Allahu ekber. Allahumme imanen bike ve tasdikan bi-kitabike ve vefaen bi-ahdike ve ittibaan li-nebijjike, ešhedu en la ilahe illellah vahdehu la šerike leh, ve ešhedu enne Muhammeden abduhu ve resuluh. Amentu billahi ve kefertu bi-l-džibti ve-t-tagut. (Allah je najveći, Allah je najveći. Gospodaru moj, sa vjerovanjem (imanom) u Tebe, ubjeđenjem (tasdikom) u Tvoju knjigu, odanošću Tvom zavjetu, slijeđenjem Tvoga vjerovjesnika, svjedočim da nema boga osim Allaha, Jedinog Boga koji sudruga nema, i svjedočim da je Muhammed Njegov rob i poslanik. Vjerujem u Allaha i ne vjerujem ni u lažno božanstvo ni u šejtana (taguta).)
5 - Dova pri početku tavafa: Subhanallah ve-l-hamdulillah ve la ilahe illellahu vallahu ekber. Allahume eizni min ehvali jevme-l-kijame. (Slavljen nek je Allah, Njemu hvala pripada, nema boga osim Allaha, Allah je najveći. Gospodaru moj, zaštiti me od strahota Dana uskrsnuća (Kijameta).)
6 - Dova kod Rukn Irakija (Iračkog čoška)[3]: Allahumme inni euzu bike mine-š-širki ve-l-kufri ve-n-nifaki ve sui-l-ahlak. (Gospodaru moj, tražim zaštitu kod Tebe od širka (mnogoboštva), kufra (krivovjerstva), nifaka (licemjerstva) i lošeg ahlaka (ponašanja).)
7 - Dova kod Mizaba (Mizabi-Rahmet, Altinoluk, Kabin oluk): Allahumme-skini bi-ke'si nebijjike Muhammedin šerbeten la azmeu ba'deha. (Gospodaru moj napoji iz pehara (maštrafe) Tvoga vjerovjesnika Muhammeda pićem (šerbetom) nakon kojeg više žednjeti neću.)
8 - Dova kod Rukn Šamija (Šamskog ćoška): Allahume-džalhu hadždžen mebruren ve sa'jen meškuren ve zenben magfuren ve tidžaretn len tebur, bi-rahmetike ja Azizu ja Gafur. (Gospodaru moj, učini da ovaj hadždž bude primljen, saj hvale vrijedan, grijesi oprošteni i trgovina (nagrada) neprolazna, tako ti Tvoje milosti (rahmeta), o Silni, o Mnogopraštajući.)
9 - Dova kod Rukn Jemanija (Jemenskog ćoška): Allahumme inni euzu bike min azabi-l-kabr ve fitneti-l-mahja ve-l-memat. (Gospodaru moj, tražim zaštitu kod tebe od kaburske patnje (azaba) i iskušenja (fitne) živog i mrtvog.)
10 - Dova iza dva rekata kod Mekami-Ibrahima (Stopa Ibrahimovih)[4]: Allahumme haza mekamu-l-aizi bike mine-n-nar. Fa-gfirli zunubi inneke ente-l-Gafuru-r-Rahim. (Gospodaru moj, ovo je mjesto onoga koji traži od Tebe zaštitu od vatre. Oprosti mi grijehe, jer Ti si, doista, Mnogopraštajući, Samilosni.)
11 - Dova pri odlasku na Safu[5]: Bismillah. Ve-s-salatu ala resulillah, sallallahu alejhi ve sellem. Allahumme-ftah li ebvabe rahmetike ve edhilni fiha. (U ime Allaha. Neka je salavat na Allahovog poslanika, s.a.v.s. Gospodaru moj, otvori mi vrata svoje milosti (rahmeta) i uvedi me u njih.)
12 - Dova na Safi: Allahu ekber, Allahu ekber. La ilahe illellah, vahdehu la šerike leh. Lehu-l-mulku ve lehu-l-hamdu, juhji ve jumitu ve huve Hajj la jemut. Bi-jedihi-l-hajru ve huve ala kulli šej'in kadir. La ilahe illellah. Ve la na'budu illa ijjah, muhlisine lehu-d-din, ve lev kerihe-l-kafirun. La ilahe illellah, ehlu-t-tekbiri ve-t-tahmidi ve-t-tehlili. La ilahe illellah vahdeh, endžeze va'deh ve nesare abdeh ve hezeme-l-ahzabe vahdeh. Fe lehu-l-mulku ve lehu-l-hamd. (Allah je najveći, Allah je najveći. Nema boga osim Allaha, Jedinog Boga koji sudruga nema. Njemu pripada vlast i zahvala, On oživljava i umrtvljuje i On je Živi koji umrijeti neće. U Njegovim rukama je Dobro i On je sve kadar učiniti. Nema boga osim Allaha. Mi nikoga osim Njega ne obožavamo, iskreno mu ispovijedajući vjeru, pa makar to bilo mrsko krivovjernicima (kafirima). Nema boga osim Allaha, koji je dostojan tekbira, tahmida i tehlila. Nema boga osim Allaha Jedinog, On je izvršio Svoje obećanje, pomogao Svoga roba, Sam pobijedio frakcije. Njemu pripada i vlast i zahvala.)
13 - Dova pri silasku sa Safe: Allahumme jessirli el-jusra ve džennibni el-usra. Va-gfirli fi-l-ahireti ve-l-ula. (Gospodaru moj, olakšaj mi lahkotu i udalji od mene teškoću. Oprosti mi na ahiretu i na dunjaluku.)
14 - Dova pri saju: Rabbigfirli ve-rham ve tedžavez amma ta'lem, inneke ente-l-Eazzu-Ekrem. (Gospodaru moj, oprosti, smiluj se i pređi preko onoga što znaš, zaista si ti Najsnažniji i Najplemenitiji.)
15 - Dova pri dolasku na Minu[6]: Allahumme haza Mina. Ve hije mima mennente biha alejna mine-l-menasik, fe-mnun alejje bima menente bi ala ibadike-s-salihin. (Gospodaru moj, ovo je Mina. Ona spada u obrede kojima si nas blagodario, pa me blagodari onim čime si blagodario Svoje dobre robove.)
16 - Dova na Arefatu[7]: La ilahe illellah, vahdehu la šerike leh. Lehu-l-mulku ve lehu-l-hamdu, juhji ve jumitu ve huve Hajj la jemut. Bi-jedihi-l-hajru ve huve ala kulli šej'in kadir. Subhallahi, ve-l-hamdulillahi, ve la ilahe illellahu, vallahu ekber, ve la havle ve la kuvvete illa billahi-l-alijji-l-azim. Ja refia-d-deredžat, ja munzile-l-berekat, ja fatire-l-eradine ve-s-semavat. Dadždžet leke-l-asvat bi sunufi-l-lugat, tes'eluke-l-hadažat. Ve hadžeti en terhamni fi dari-l-bela iza nesijeni ehli-d-dunja. Es'eluke en tuveffikani lima ifteradte alejje ve tuieneni ala taatike ve edai hakkike ve kadai-l-menasike-l-leti erejteha halileke Ibrahime ve delelte alejha Muhammed habibek. Allahumme likulli mutedarriun ilejke idžabe, ve likulli miskinin ledejke re'fe. Ve kad dži'tuke mutedarrian ilejke, miskinen ledejke. Fe-kdi hadžeti, ve-gfir zunubi, ve la tedžalni min ahjebi vefdik. Ve kad kulte ve ente la tuhlifu-l-miad – ud'uni estedžib lekum – ve kad deavtuke mutedarrian sailen, fe-edžib duai ve e'tikni mine-n-nar, ve li-validejje ve li-džemii-l-muslimine ve-l-muslimat bi rahmetike ja erhame-r-rahimin. (Nema boga osim Allaha, Jedinog Boga koji sudruga nema. Njemu pripada vlast i zahvala, On oživljava i umrtvljuje i On je Živi koji umrijeti neće. U Njegovim rukama je Dobro i On je sve kadar učiniti. Hvaljen neka je Allah, zahvala Njemu, nema boga osim Allaha, Allah je najveći, nema kretanja niti snage bez Uzvišenog i Visokog Allaha. O, Uzvisitelju na stepene, o Spustitelju blagodati (bereketa), o Stvaraoče zemalja i nebesa. Dozivaju Te glasovi raznoraznim jezicima, moleći Te za svoje potrebe. Moja potreba je da mi oprostiš u Kući iskušenja (dunjaluku), ako me zaborave stanovnici dunjaluka. Molim Te da me podržiš u onome što si mi naredio i da mi pomogneš u pokornosti Tebi, ispunjenju Tvojih prava i izvršavanju Tvojih obreda koje si predočio Svome prijatelju Ibrahimu i pokazao Svome miljeniku Muhammedu. Gospodaru moj, za svakog ko Ti ponizno moli Ti imaš odgovor, za svakog nevoljnika Ti imaš samilost. Došao sam Ti, moleći Ti se ponizno, kao Tvoj nevoljnik. Ispuni mi potrebu, oprosti mi grijehe, i nemoj me svrstati u grupu onih najrazočaranijih. Kazao si, a Ti ne iznevjeravaš obećanja – Dozivajte Me, ja ću vam se odazvati – ja Te dozivam, ponizno moleći, doveći, ispuni mi dovu i oslobodi me vatre: i moje roditelje, i sve muslimane i muslimanke, tako Ti Tvoje milosti, Najmilostiviji Milostivi.)
17 - Dova pri zalasku sunca na Arefatu: Allahumme la tedžalhu ahire-l-ahdi bi haze-l-mevkif, ve-rzuknihi ma ebkajteni, ve-džalni-l-jevme muflihan merhumen mustedžaben duai magfuren zunubi, ja erhame-r-rahimin. (Gospodaru moj, nemoj mi učiniti ovaj period zadnjim na ovom Stajalištu (Mevkifu), opskrbi me u njemu sa onim sa čim ćeš me ostaviti. Učini da mi ovaj dan bude uspješan, milosrdan, dan primljene dove i oproštenih grijeha, o Najmilostiviji Milostivi.)
18 - Dova pri dolasku na Muzdelifu[8]: Allahumme hazihi Muzdelifa ve džem’. Es'eluke en terzukani dževamia-l-hajr, ve-dž'alni mimmen seeleke fe-e'tajtehu ve deake fe-edžebtehu ve tevekkele alejke fe-kefejtehu ve amene bike fe-hedejtuhu. (Gospodaru moj, ovo je Muzdelifa i skup. Molim te da me opskrbiš sa univerzalnim dobrom, učini da budem među onima koji su Te zamolili, pa si im dao, koji su Te dozivali, pa si im odgovorio, koji su se pouzdali u Tebe, pa si im Ti dovoljan, koji su povjerovali u Tebe, pa si ih uputio.)
19 - Dova nakon akšama i jacije na Muzdelifi: Allahumme harrim lahmi ve ša'ri ve demi ve azmi ve džemia dževarihi ale-n-nari ja erhame-r-rahimin. (Gospodaru moj, zabrani moje meso, kosu, krv i kosti i sve moje udove vatri, o Najmilostiviji Milostivi.)
20 - Dova nakon sabah-namaza na Muzdelifi: Allahumme ente hajru matlubin ve hajru mergubin ilejh. Ilahi, likulli vefdin džaize ve kira, fe-dž'ali-llahumme džaizeti ve kiraje fi haze-l-mekami en tetekabbele tevbeti ve tetedžaveze an hatieti ve tedžmea ale-l-huda emri ve tedžale-l-jekine mine-d-dunja hemmi. Allahumme-rhamni ve edžirni mine-n-nar ve evsi’ alejje-r-rizka-l-halal. Allahumme la tedž'alhu ahire-l-ahdi bi-haze-l-mevkif ve-rzuknihi ebeden ma ahjejteni birahmetike ja erhame-r-rahimin. (Gospodaru moj, ti si najbolja težnja i čežnja. Bože moj, svakoj skupini pripada nagrada i gostoprimstvo, pa Gospodaru moj, učini da moja nagrada i gostoprimstvo na ovom mjestu bude da primiš moju tevbu, pređeš preko mojih grešaka, objediniš moje djelovanje na Pravom putu i učiniš da mi smrt (jekin) bude briga na dunjaluku. Gospodaru moj oprosti mi, sačuvaj me od vatre i povećaj mi halal opskrbu. Gospodaru moj, nemoj dozvoliti da ovo bude moj posljednji period na ovom Stajalištu (Mevkifu), opskrbi me u njemu zauvijek sa onim sa čim ćeš me oživjeti, o Najmilostiviji Milostivi.)
21 - Dova pri šišanju: Allahumme hazihi nasijeti bi-jedik, fe-dž'al-li bikulli ša'retin nuren jevme-l-kijame ja erhame-r-rahimin. (Gospodaru moj, ovo je moja kika u Tvojoj ruci, pa podari mi za svaku dlaku svjetlost (nur) na Danu proživljenja, o Najmilostiviji Milostivi.)
22 - Dova pri gađanju džemreta[9]: Allahumme-dž'alhu hadždžen mebruren ve zenben magfuren. Allahumme ilejke efadtu ve min azabike ešfaktu ve ilejke regibtu ve minke rehibtu. Fa-kbil nusuki ve azzim edžri ve-rham tedarrui ve-kbil tevbeti ve-stedžib duai ve e'tini su'li. (Gospodaru moj, učini da ovaj hadždž bude primljen, i da grijesi budu oprošteni. Gospodaru moj, Tebi sam došao, od Tvoje kazne strahujem, Tebi se nadam i Tebe se plašim. Primi moje obrede, uveličaj moju nagradu, smiluj se mojim poniznim molitvama, primi moju tevbu, odgovori na moje dove, podari mi ono što sam tražio.)
23 - Dova nakon pijenja Zemzema[10]: Allahumme inni es'eluke rizkan vasian ve ilmen nafian ve šifaen min kulli dain ve sukmin ja erhame-r-rahimin. (Gospodaru moj, ja Te molim za bogatu opskrbu, korisno znanje i lijek od svake bolesti i boljke, o Najmilostiviji Milostivi.)
24 - Dova kod Multezema[11]: Allahumme inne haza bejtuke-llezi džealtehu mubareken ve huden li-l-alemin. Allahumme kema hedejteni lehu fe-tekabbel minni ve la tedžal haza ahire-l-ahdi min bejtik, ve-rzukni-l-avde ilejhi hatta terda anni bi-rahmetike ja erhame-r-rahimin. (Gospodaru moj, doista je ovo Tvoja kuća koju si učinio blagoslovljenom i uputom svjetovima. Gospodaru moj, kako si me doveo do Svoje kuće, tako primi od mene ibadete i ne dozvoli da mi ovo bude zadnji period kod Tvoje kuće, opskrbi me povratkom njoj sve dok ne budeš zadovoljan sa mnom, tako ti Tvoje milosti (rahmeta), o Najmilostiviji Milostivi.)
Autor: Jusuf Džafić, iz knjige: Islamske zanimljivosti - vodič kroz bogatu islamsku tradiciju
___________
[1] Harem čine uža Mekka i njezina okolina do određenih granica. Te granice su: u pravcu Medine - na 3 milje (5,565 km) od Mekke kod mjesta Et-Ten'im kod Hazreti Aišine džamije; u pravcu Jemena - na 7 milja (13 km) kod mjesta Edatu Libn; u pravcu Džidde - na 10 milja (18,55 km) kod mjesta Munkatau'-l-A'šaš na završetku Hudejbije; u pravcu Dži’rane - na 9 milja (16,7 km) kod planinskog prolaza Abdullah ibn Halid; u pravcu Iraka - na 7 milja kod planinskog prolaza na stani Džebelu-l-Mukatta'; u pravcu Taifa - na 7 milja kod Arefata u dolini Nemire na kraju Urene. Mjerenje počinje od Hadžerul-Esveda. Harem ima površinu od 554,9 km2. Danas su granice Harema označene vidljivim znakovima koji sliče munarama na kojima je napisano ime lokacije. Treba naglasiti da danas šira Mekka zahvata i područja van Harema.
[2] Crni kamen (Hadžerul-Esved) je ugrađen na uglu Kabe kod ulaza. Hadžija će ga poljubiti, ako je u stanju. Crni kamen je spušten iz dženneta. Bio je bijele boje, ali je pocrnio zbog ljudskih grijeha.
[3] Ka'ba, inače ima četiri ćoška (rukna): Rukn Hadžeri Esveda, gdje je Crni kamen, Rukn Jemani, koji je u pravcu Jemena, Rukn Šami, koji je u pravcu Šama, te Rukn Iraki, koji je u pravcu Iraka.
[4] Mekami-Ibrahim su stope Ibrahima, a.s., koje su ostale utisnute na kamenu na kojem je Ibrahim, a.s., stajao prilikom zidanja gornjih dijelova Kabinih zidova. Mekam je bio pored same Kabe, ali je za vrijeme halife Omera malo udaljen od nje, kako bi ljudi mogli nesmetano da čine tavaf.
[5] Safa je brežuljak u Mekki kod Kabe koji je početna tačka saja - ubrzanog hoda za vrijeme hadžskih obreda. Udaljen je od Kabe oko 100 m.
[6] Mina je predgrađe Mekke 7 km istočno od Kabe, gdje hadžije borave u šatorima tokom dana Kurban-bajrama. Površina Mine je oko 20 km2.
[7] Arefat je visoravan 20 km jugoistočno od Kabe. Površina Arefata je 10,4 km2 i čitav se nalazi van granica harema Mekke.
[8] Muzdelifa je dolina 11 km jugoistočno od Mekke. Njena površina je 12,25 km2.
[9] Džemreta su tri stuba na Mini (Veliko džemre (Akaba), Srednje džemre i Malo džemre) koja simbolično predstavljaju šejtana, a koje hadžije gađaju tokom sva četiri dana Kurban-bajrama. Stubovi su iz sigurnosnih razloga 2004. godine zamijenjeni višespratnim zidovima.
[10] Zemzem je poznati izvor/bunar 20 m istočno od Kabe. Nastaje spajanjem tri izvora: izvora od Safe, izvora od Merve i izvora od Hadžeri Esveda. Zemzem je prvi put potekao u doba Ismaila, a.s., sina Ibrahima, a.s. Zemzem je kasnije zatrpan, ali ga je ponovo otkrio Abdulmuttalib, djed Muhammeda, a.s. U hadisu stoji: „Zemzem-voda je za ono što se pije.“ (Bilježe ga Ibn Madže, Hakim, Ahmed i dr.)
[11] Multezem je dio zida između Crnog kamena i vrata Kabe, dugačak oko 2 m.